Najstarsze ślady osadnictwa pochodzą ze środkowej epoki kamienia – mezolitu (8000-450 l p.n.e). W następnej epoce – neolicie (4500 - 1800 l p.n.e) osadnictwo na tym terenie staje się w miarę ustabilizowane, znamy z tego czasu około 190 śladów osadnictwa na różnych stanowiskach. Bujny rozwój osadnictwa następuje w epoce brązu i wczesnej epoce żelaza, w czasach tak zwanej kultury łużyckiej ( 1300 - 400 l p.n.e). W tym czasie pod osadnictwo zajęte zostają wszystkie atrakcyjne ekumeny, przede wszystkim doliny rzek Wełny, Nielby, Rynny Gołanieckiej oraz innych pomniejszych cieków , a także tereny wokół jeziora: Kaliszańskiego, Kobyleckiego czy Bukowieckiego. Najciekawsze stanowiska z tego okresu to cmentarzyska popielnicowe znane m. in. w Kaliskach, Łęgowie, Wągrowcu oraz rozpoznane poprzez archeologiczne badania wykopaliskowe w Siedleczku. W następnym okresie, w czasach kultury pomorskiej rejon ten był nadal intensywnie zasiedlany. Znane są z tego czasu są cmentarzyska popielnicowe między innymi w Toniszewie, Pawłowie Żońskim, w Kamienicy. Bogato reprezentowane jest osadnictwo w okresie wpływów rzymskich ( pierwsze wieki naszej ery). Stanowiska z tego okresu grupują się m. im. w rejonie Grylewa, Toniszewa, wokół Siedleczka, Tarnowa Pałuckiego i Łekna. Dwie osady, w Tarnowie Pałuckim i Siedleczku datowane na okres wpływów rzymskich zostały rozpoznane wykopaliskowo. Najliczniej reprezentowane jest osadnictwo z okresu średniowiecza. Zajmowane są wtedy nie tylko rejony dolin rzecznych, ale i tereny wysoczyzny. W tym czasie kształtuje się obecny układ miejscowości, stąd koncentracja osadnictwa średniowiecznego w rejonie większości miejscowości. Z tego czasu pochodzą grodziska w Rąbczynie, Danaborzu, Przysiece oraz dwa grodziska w Łeknie. Na jednym z nich w XIII wieku lokowano klasztor cysterski.